მიმდინარე წლის პირველი კვარტლის შედეგების გაცნობამ ექსპერტები ძალზე გააოცა - მშპ-ს მხოლოდ 0,4-პროცენტიანი ზრდა ანუ ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი მთელ ევროპაში. ასეთი დაბალი მაჩვენებელი 90-იანი წლების რუსეთის კრიზისის შემდეგ ქვეყანას არ უჩვენებია. გავიხსენოთ: 1996 წელს ესტონეთში მშპ-ს ზრდა უდრიდა 5%-ს, 1997 წელს - 10,8, 1997 წელს - 10,8, 2000 წელს - 9,8, 2005 წელს - 10,2, 2006 წელს - 11,2, 2007 წელს 7,2; ხოლო 2008 წლის პირველ კვარტალში, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, მხოლოდ 0,4 პროცენტი იყო. ეს განგაშის მომგვრელი გარემოებაა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მხოლოდ ერთი წლის წინათ ანალოგიური მაჩვენებელი თითქმის 10 პროცენტს შეადგენდა. ექსპერტებს უჭირთ ახსნა, თუ ეს რა მიზეზით მოხდა.

ხშირად სწრაფი ზრდაც პრობლემას წარმოშობს

ესტონეთში, ლიტვისა და ლატვიის მსგავსად, სწრაფი ეკონომიკური წინსვლის სქემა მეტად მარტივად გამოიყურებოდა. ბოლო წლების განმავლობაში მას გაზრდილი შიდა მოთხოვნა ასულდგმულებდა. ესტონელები სულმოუთქმელად ყიდულობდნენ ნაირ-ნაირ იმპორტულ (ძირითადად) თუ ადგილობრივი წარმოების საქონელს. განსაკუთრებით დიდი დაინტერესების საგნად იყო ქცეული უძრავი ქონება. თავიანთ ხარჯებს ესტონელები კრედიტების საფუძველზე ფარავდნენ. ამ კრედიტებს კი მათ გამოუყოფდნენ ბანკები, რომლებიც ძირითადად შვედური, ფინური და დანიური კაპიტალის საფუძველზე იყვნენ წარმომდგარი. ეს ბანკები მძაფრ კონკურენტულ ბრძოლაში იყვნენ ჩაბმული, განსაკუთრებით იპოთეკური კრედიტის ბაზარზე, რის გამოც ესტონელებს ძალზე იაფად სთავაზობდნენ კრედიტებს. ეს კი გამსესხებლებისთვისაც სასარგებლო იყო და მსესხებლებისთვისაც.

ესტონეთის მოსახლეობა გაზრდილ მოთხოვნილებებს, ძირითადად, იმპორტის ხარჯზე იკმაყოფილებდა, რაც ეკონომიკური წონასწორობის დარღვევას და დიდ დეფიციტს იწვევდა მიმდინარე ანგარიშებში. უმუშევრობის დაბალი მაჩვენებელი და სამუშაო ძალის დეფიციტი დამქირავებლებს აიძულებდა, გაეზარდათ ხელფასები, რაც უარყოფითად მოქმედებდა ფირმების რენტაბელობაზე და მათ ფასების გაზრდას აიძულებდა. თუ ამას სურსათსა და ნედლეულზე ფასების ზრდის მთელ მსოფლიოში შექმნილ ტენდენციას დავუმატებთ, გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ ესტონეთში ინფლაცია უჩვეულოდ გაიზარდა და ორნიშნა ციფრი (11,4 პროცენტი) შეადგინა.

როგორც ჩანს, ვერც კერძო ადამიანი და ვერც ქვეყანა საკუთარ თავზე ზევით ვერ ახტება. ვერც ესტონეთში გასტანა დიდხანს წარმოების სწრაფმა ტემპებმა. ესტონეთის ეკონომიკამაც "ბუქსაობა” დაახლოებით ერთი წლის წინათ დაიწყო. ბანკებმა შეცვალეს თავიანთი დამოკიდებულება კრედიტების გაცემისადმი, რაზეც მსოფლიოში წარმოქმნილმა გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმაც იმოქმედა. ცხადია, მოხმარების მაჩვენებელიც, რომელიც ძირითადად ბანკების კრედიტებით კმაყოფილდებოდა, მვეთრად შემცირდა. მაგალითად, საცალო ვაჭრობის მაჩვენებელი, რომელიც 2006 წელსა და 2007 წლის დასაწყისში დაახლოებით 20 პროცენტით იზრდებოდა, 2008 წლის მარტში 2007 წლის მარტთან შედარებით, 4-5 პროცენტით შემცირდა. ვაჭრობის მაჩვენებლები განსაკუთრებით დაეცა საცხოვრებელი სახლების ბაზარზე. - სახლები, რომლებიც სარეალიზაციოდ იყო გათვალისწინებული, ახლა ცარიელები დგას და მყიდველს ელოდება, - აცხადებენ ექსპერტები.

ყველაზე სავალალო კი ისაა, რომ ამ ქვეყანაში არ იგრძნობა საექსპორტო პროდუქციის წარმოების რაღაც განსაკუთრებული გამოცოცხლება, რაც ბუნებრივი პროცესია მაშინ, როდესაც ასე მკვეთრად იკლებს ადგილობრივი მოთხოვნილება. უფრო მეტიც: მარტში წარმოების მასშტაბები (წლიური) 5 პროცენტითაც კი შემცირდა.

- ვფიქრობდით, რომ მიმდინარე წელს მშპ-ს ზრდა ქვეყანაში 3 პროცენტის დონეზე იქნებოდა. ახლა იძულებული ვართ, ეს პროგნოზები შემცირების მიმართულებით შევცვალოთ, - აცხადებს ესტონელი ექსპერტი და დასძენს, - ამ მოვლენის ერთადერთი დადებითი მხარე არის ის, რომ იგი ინფლაციურ ზეწოლას შეამცირებს, სხვათა შორის იმითაც, რომ გაიზრდება უმუშევრობა და ამის გამო ლაგამი ამოედება ასევე ხელფასების ზრდას.

მოკლედ, როგორც ამბობენ, ზოგი ჭირი მარგებელიაო. თუმცა, რამდენად სასარგებლო და მარგებელი აღმოჩნდება ამგვარი ჭირი ესტონეთის ეკონომიკისათვის, ამას დრო გვაჩვენებს.

ესტონეთს სავალუტო სისტემამაც თავსატეხი გაუჩინა

როგორც ესტონეთის, ისე ბალტიისპირეთის სხვა ქვეყნებისთვის მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება სავალუტო სისტემა. ლიტვის, ლატვიისა და ესტონეთის ვალუტები მტკიცედაა მიბმული ევროზე (ლატვიის ლატს შეუძლია პლუ-მინუს 1 პროცენტის ფარგლებში მერყეობა, ლიტვის ლიტსა და ესტონეთის კრონას არც ამდენი, ისინი ისე მტკიცედ არიან მიბმული ევროზე). ეს კი იმას ნიშნავს, რომ აღნიშნულ ქვეყნებს არ შეუძლიათ ამ სფეროში საკუთარი მონეტარული პოლიტიკის განხორციელება, მაგალითად, გაზარდონ საპროცენტო განაკვეთი, რამეთუ ეს საქმე ევროპის ცენტრალურ ბანკსა აქვს ხელში აღებული.

ექსტონელი ექსპერტების აზრით, ესტონეთის ცენტრალური ბანკი უძლურია გააკონტროლოს ის მოვლენები, რომლებიც ამ ქვეყანაში მიმდინარეობს. ხოლო ინფლაციას რომ ებრძოლონ, ბალტიის ქვეყნებს მხოლოდ ფისკალური (ბიუჯეტთან დაკავშირებული) ბერკეტების ამოქმედება შეუძლიათ. ამით ისინი ცდილობენ, გავლენა მოახდინონ მოთხოვნაზე და გარკვეულად შეზღუდონ ინფლაციური ზეწოლა ეკონომიკაზე.

თუმცა, ეკონომიკის შენელებული ტემპები დიდად არც ამის საშუალებას იძლევა. მიმდინარე წლის პირველი ოთხი თვის განმავლობაში ბიუჯეტში შევიდა დაგეგმილ შემოსავლებზე გაცილებით ნაკლები. არადა, წლევანდელი ბიუჯეტი 3,6 მლრდ კრონის პროფიციტით, ანუ მშპ-ს 1,3 პროცენტით იყო დაგეგმილი. ახლა ესტონეთის ხელისუფლება იძულებულია შეკვეცოს ხარჯები (დაახლოებით 3,1 მლრდ კრონით, რაც 300 მლნ ევროზე მეტია), რათა ბიუჯეტი დააბალანსოს.

ექსპერტების ვარაუდით კი, მომავალ წლებში ბიუჯეტის დასაბალანსებლად შესაძლოა არც ამ ღონისძიებებმა იკმაროს. შედეგად, ესტონეთი, რომელიც აქამდე მთელ მსოფლიოში იყო განთქმული, როგორც დაბალი გადასახადების ქვეყანა (მაგალითად, რეინვესტირებულ მოგებაზე იურიდიულ პირებს საშემოსავლო გადასახადს საერთოდ არ ახდევინებდნენ), ახლა შესაძლოა, იძულებული გახდეს, გაზარდოს ისინი ან ახალი გადასახადები შემოიღოს. მაგალითად, როგორც ესტონეთის ფინანსთა მინისტრმა ივარი პადარმა განაცხადა, მუშავდება პროექტი, რომლის მიხედვითაც შემოიღებენ ახალ გადასახადს ძვირფასი ავტომობილებისათვის ანდა ისეთი საქმიანობისათვის, რომლებიც გარემოს დაბინძურებას იწვევს.

რუსული კვალი

ესტონეთის ეკონომიკაზე სერიოზული უარყოფითი გავლენა მოახდინა ერთი წლის წინანდელმა მოვლენებმა, როდესაც ესტონეთ-რუსეთის კონფლიქტი წარმოიშვა. მაშინ ესტონელებმა ტალინის ცენტრიდან საბჭოთა ჯარისკაცის ქანდაკება სხვაგან გადაიტანეს. რუსეთის მიზეზით, რუსული ფირმების ბოიკოტის შედეგად, ესტონეთმა, როგორც ამას ქვეყნის ხელისუფლება აცხადებს, 450 მლნ ევროს ეკვივალენტური ზარალი განიცადა. ეს კი მშპ-ს 3 პროცენტზე მეტია.

აი, ამ ბოიკოტის კონკრეტული შედეგები: ტალინის პორტმა, საიდანაც დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს ნავთობი თუ ქვანახშირი მიეწოდებოდა, გასულ წელს ტვირთების 15 პროცენტამდე დაკარგა. მკვეთრად შემცირდა ასევე ესტონეთში ჩასული ტურისტების ნაკადი. კერძოდ, 2007 წელს აქ 41 ათასი ტურისტი ჩავიდა, ანუ 18 პროცენტით ნაკლები, ვიდრე წინა, 2006 წელს.